Επισκεπτόμενος ξανά τον χώρο της ελληνικής φιλοσοφίας και σκέψης, θα ήθελα τη φορά αυτή να αναφερθώ σε μία από τις μακροβιότερες φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας, τον Κυνισμό.

Η σχολή των Kυνικών φιλοσόφων ιδρύθηκε από τον Αντισθένη, γιο Αθηναίου πολίτη και δούλης από τη Θράκη, ο οποίος έδρασε στην Αθήνα της κλασσικής περιόδου, κατά το β’ μισό του 5^ου αιώνα μέχρι και περίπου τα μέσα του 4^ου αιώνα π.Χ.,  υπήρξε δε και μαθητής του Σωκράτη. Για αυτό το λόγο, οι Κυνικοί θεωρούνται και πνευματικοί απόγονοι του τελευταίου, εντασσόμενοι στο πλαίσιο των φιλοσόφων που αποκαλούνται  «Ελάσσονες Σωκρατικοί».

Λόγω του ιδρυτή τους, οι Κυνικοί αρχικά αναφέρονταν και ως «Αντισθενικοί». Παρά την επιρροή τους από τη σωκρατική φιλοσοφία, ως προς τη μέθοδο διδασκαλίας τους πήραν στοιχεία από τους Σοφιστές. Οι βασικές αρχές τους συνοψίζονταν στα ακόλουθα:

Για του Κυνικούς, η φιλοσοφία θα πρέπει να επικεντρώνεται στο απτό και καθημερινό και να αποφεύγει την εμπλοκή με αφηρημένες έννοιες.

Επίσης, η Αρετή, που αποτελεί κυρίαρχη έννοια στη φιλοσοφία τους, ορίζεται ως  ο σκοπός της ύπαρξης. Για να την κατακτήσει κάποιος, δεν απαιτείται να είναι πολυμαθής και να κατέχει  διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα.

Οι ενασχολήσεις με μεταφυσικά, γλωσσολογικά και επιστημονικά θέματα θεωρούνταν παραπλανητικές και καλό ήταν να αποφεύγονται. Αρκούσε  το έμπρακτο παράδειγμα για τη μετάδοση των ιδεών.

Το καλό, ως έννοια, αποτελούσε για τους Κυνικούς κάτι το ξεχωριστό για τον καθένα,  που θα έπρεπε να το εκλαμβάνει ο καθένας σε ατομικό συνειδησιακό επίπεδο. Η δε ευδαιμονία ή ευτυχία, επιτυγχάνεται μέσω της εσωτερικής αυτάρκειας, διατηρώντας την ατομική κατάσταση ανεπηρέαστη από εξωτερικούς παράγοντες και συμφορές.

Στους Κυνικούς, υπήρχε  πλήρης απαξίωση για όσα αιχμαλωτίζουν των άνθρωπο στα δεσμά των αναγκών, αναφερόμενοι σε υλικά αγαθά και απολαβές, όπως ο πλούτος, η πολυτέλεια, τα αξιώματα, η δόξα κτλ. Η σωστή και ενάρετη διαβίωση, που εξασφαλίζει τη γαλήνη του πνεύματος και την ακμή του σώματος, πρέπει να επικεντρωθεί στην «έντιμη πενία».

Τα αποκτήματα και το υψηλό κοινωνικό στάτους, αποτελούσαν  για τους Κυνικούς φιλοσόφους φυλακές για την Αρετή. Για αυτό, και απέφευγαν να διάγουν βίο πολύπλοκο, και λειτουργούσαν έξω από τις κοινωνικές συμβατότητες και τα όρια που έθετε η οργανωμένη κοινωνία.

Οι Κυνικοί, επικεντρώνοντας το είναι τους και τις ιδέες τους στον ενάρετο και λιτό βίο, ένιωθαν απολυτρωμένοι από κάθε υλικό δεσμό, και θεωρούσαν τους εαυτούς τους πολύ πιο ευτυχισμένους από όσους κατείχαν τίτλους και σημαντικές θέσεις, καθώς οι τελευταίοι γίνονταν δέσμιοι των υλικών απολαβών τους.

Οι Κυνικοί αντιμετώπιζαν τη ζωή σαν μια διασκεδαστική περιπέτεια, μια πορεία μέσα από δεδομένα και καταστάσεις. Συμβούλευαν να μην την παίρνουμε και τόσο στα σοβαρά, ή τουλάχιστον όχι περισσότερο από όσο ίδια η φύση της,  το απαιτεί.

Για τον θάνατο, η αντίληψή τους ήταν αρκετά πρωτοποριακή και αντισυμβατική. Τον θεωρούσαν αδιάφορο, απλώς το υποχρεωτικό πέρασμα εκτός της έμβιας κατάστασης. Ο Διογένης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους αυτής της φιλοσοφικής Σχολής, θεωρούσε ότι  ευτυχής πραγματικά είναι εκείνος που υπερνικά το φόβο της μη ύπαρξης και είναι προετοιμασμένος ανά πάσα στιγμή για αυτή τη μετάβαση από την ύπαρξη στη μη ύπαρξη, καθώς αποτελεί κάτι  το νομοτελειακό για όλα τα έμβια όντα.

Οι Κυνικοί απεχθάνονταν την ιδέα περί προσωπικού χώρου. Θεωρούσαν ότι θα πρέπει πάντα να λειτουργούμε δημοσίως, σε όλες μας τις εκδηλώσεις και εκφάνσεις. Το να κρύβεται κάποιος και να λειτουργεί παρασκηνιακά, ήταν για τους Κυνικούς μεμπτό και αποδείκνυε φοβικότητα και υποκρισία.

Με βάση όλα τα προαναφερθέντα, αντιλαμβάνεται εύκολα κάποιος ότι ο Κυνισμός ήταν ένα φιλοσοφικό ρεύμα ενάντια στις συμβάσεις και τους περιορισμούς που έθετε η οργανωμένη κοινωνία. Για αυτό, και στη καθημερινότητα τους, οι Κυνικοί διαβίωναν ως παρίες, με λιγοστά ρούχα και υπάρχοντα, έχοντας πλήρως αποδεσμευτεί από τα υλικά θέλω τους, σχεδόν σαν τους μετέπειτα ασκητές του Χριστιανισμού, τους οποίους και έμμεσα επηρέασαν ως ένα βαθμό.

Ίσως σε κάποια σημεία της, η Κυνική φιλοσοφία να φαντάζει αρκετά ακραία. Ωστόσο, επικεντρώνοντας τη φιλοσοφία τους στην Αρετή, οι Κυνικοί πέτυχαν στο να διδάξουν ότι μέσω της απλότητας και της επαφής με το πραγματικό και καθημερινό μπορείς να επιτύχεις τα μέγιστα για την αυτοβελτίωση σου. Και μιας και η Αρετή δεν είναι κάτι που διδάσκεται, όταν πια θα κατακτηθεί, θα είναι πλέον πολύ δύσκολο να απολεσθεί. Και  ο κάτοχος  της, θα είναι απόλυτα σοφός και αυτάρκης, άρα και ευτυχής.

Ας διδαχτούμε από την Αρετή των Κυνικών φιλοσόφων, και ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε το εξής σημαντικό, που ίσως και να αποτελεί τη βασική κληρονομιά αυτών των φιλοσόφων προς εμάς τις μελλοντικές γενιές: Η ευτυχία βρίσκεται στα απλά και καθημερινά πράγματα.