Μια βόλτα πίσω στο χρόνο επέλεξε να μας προτείνει σήμερα ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης, θυμίζοντας μας το πάλαι ποτέ ένδοξο παρελθόν της Ξάνθης , της πόλης αυτής που τελικά αποδεικνύει ότι διαχρονικά διαθέτει πρωτοπόρους ανθρώπους, τολμηρούς και άξιους να την αναδεικνύουν και να αξιοποιούν σε κάθε χρονική περίοδο τα δεδομένα…

‘Αν μου ζητούσαν ν’ απομονώσω δυο-τρία κορυφαία σημεία που ν’ αποτυπώνουν την ομορφιά της Ξάνθης, είναι βέβαιο ότι ένα τουλάχιστον θα είχε να κάνει μα τα παλιά χάνια’ εκμυστηρεύεται ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης.

Την εποχή της μεγάλης οικονομικής άνθησης, τη χρυσή εποχή του καπνού, η Ξάνθη διέθετε 53 χάνια. Από το 1870 μέχρι και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1900. Η Ξάνθη,  διάσημη στα πέρατα της γης για τα περίφημα καπνά της, όφειλε να εξυπηρετήσει την εμπορική κίνηση που ήδη βρισκόταν στο αποκορύφωμα της.

Από τα πολλά λοιπόν χάνια εκείνης της περιόδου, ο ξεναγός μας επέλεξε σήμερα να μας διηγηθεί της ιστορία δυο εξ αυτών.

Συναντιόμαστε στην κεντρική πλατεία : ‘ σε μόλις πέντε λεπτά από εδώ φτάνουμε στον προορισμό μας’ θα πει και ξεκινάμε τη βόλτα στην οδό Παναγή Τσαλδάρη, την παλιά οδό Κομοτηνής η οποία ήταν και ο κεντρικός δρόμος για να μεταβείς στην Κομοτηνή, αφού ο δρόμος από Πόρτο Λάγος, με τα έλη και βαλτοτόπια τότε ήταν αδύνατον να χρησιμοποιηθεί .

Αφού λοιπόν ήταν διαδρομή ταξιδιωτών, προσφερόταν για τη δημιουργία σταθμών ανάπαυσης και διανυκτέρευσης: ‘αυτοί οι σταθμοί, τα στέκια, ήταν αντίστοιχα με τις στράτες της παλιάς Εγνατίας Οδού. Στις στράτες ξαπόστεναν οι ταξιδευτές και τα ζώα τους. Έτσι τα χάνια, πιο εξελιγμένες μορφές πια, προσέφεραν διαμονή, διατροφή, κοινόχρηστα δωμάτια ανάπαυσης ή διανυκτέρευσης, κοινόχρηστους βοηθητικούς χώρους και κάτω είχαν στάβλους για τα ζώα’ εξηγεί.

Σταματάμε στο ύψος του φούρνου ‘Η Αδριανούπολη’. Εδώ ήταν το χάνι του Μαργαρίτη. 1880 γράφει ακόμη η επιγραφή, θυμίζοντας το έτος που υποδέχθηκε τους πρώτους ταξιδευτές. Κάπου εδώ λοιπόν συναντήθηκαν οι Δημήτρης Μοράβας και Μαργαρίτης Ιωάννου, και οι δυο από τη Λάιστα της Ηπείρου, πετράδες , μάστορες και οι δυο, και αποφάσισαν να συνεταιριστούν. Έφτιαξαν το χάνι τους με τη βοήθεια κι άλλων συμπατριωτών τους . Η πρόσοψη ήταν στη σημερινή οδό Π.Τσαλδάρη. Πίσω έβλεπε στο παζάρι. Μεγάλο χάνι..         Ο κληρονόμος, ο Κωνσταντίνος Βρέντζιος το λειτούργησε. Μετά ξέσπασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Μετά το 1900 περνά στην ιδιοκτησία του Αζίμ. Έρχεται η βουλγαρική κατοχή και δόθηκε σε έναν Βούλγαρο έποικο να το λειτουργήσει… Κράτησε όρθιο ως το 1990. Χαρακτηρίσθηκε διατηρητέο. Εγκαταλείφθηκε, έμεινε αναξιοποίητο… Όμως ακόμη και σήμερα ετούτη η αψιδωτή καμάρα της εισόδου ‘μιλά’ στους περαστικούς. Στέκει εκεί και συνεχίζει να θυμίζει το ένδοξο παρελθόν…

Ακούστε τον Δημήτρη Γκαγκαλίδη.

Πίσω ξανά στην κεντρική πλατεία. Επόμενος σταθμός μας  το ομορφότερο –σύμφωνα με το Δημήτρη Γκαγκαλίδη- χάνι εκείνης της εποχής. Στη συμβολή των οδών Μιχαήλ Καραολή και Δαγκλή. Το χάνι Αβέρωφ. Συνδέει ακόμη το χθες με το σήμερα. Τα απομεινάρια του ξακουστού χανιού υπάρχουν ακόμη. Διακρίνεται η αψιδωτή είσοδος. Κι αυτό της ίδιας περιόδου. Το 1880, οι αδελφοί Ζήση, Ηπειρώτες και αυτοί από τη Λάιστα των Ζαγοροχωρίων, αποφασίζουν να κατασκευάσουν το δικό τους χάνι. Εξαίρετοι μάστορες, άφησαν και σε άλλες κατασκευές την υπογραφή τους. Αργότερα , οι απόγονοι πρόσθεσαν μπροστά από το επίθετο Ζήσης, το Λάλας, που στα βλάχικα σημαίνει ‘θείος’ ή ‘αρχηγός της οικογένειας’. Και έτσι είναι ακόμη γνωστοί οι απόγονοι στην Ξάνθη με το επώνυμο ‘Λαλαζήσης’. Συνέχισαν την εμπορική δραστηριότητα.

Το χάνι Αβέρωφ ήταν κτισμένο στην καρδιά της πόλης, στο κέντρο. Δυο βήματα από την πλατεία. Τριγύρω εμπορικά καταστήματα ενώ τα πέτρινα σκαλιά οδηγούσαν στα τότε γραφεία της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Ξάνθης.

Όμορφη η εικόνα … Το χθες μπερδεύεται ακόμη στο σήμερα. Λες και θέλει να παγώσει το χρόνο που πέρασε…

Το χάνι είχε πρόσοψη στην οδό Δαγκλή. Πάνω ήταν τα δωμάτια , κάτω ο στάβλος. Η αυλή που μπορεί να δει σήμερα ο επισκέπτης είναι η αυθεντική που διέθετε το χάνι Αβέρωφ. Στο κέντρο της το μεγάλο πλατάνι, όπου οι ταξιδευτές απολάμβαναν το ναργιλέ ή τον καφέ τους. Τριγύρω μαγαζιά, κίνηση, ζωή… Υπήρχε και πιάτσα αγοραίων ταξί για να εξυπηρετούνται οι διαμένοντες στο χάνι, αργότερα.  Μέχρι τη δεκαετία του 1990.

Όπως τονίζει ο Δημήτρης Γκαγκαλίδης το όνομα ‘Αβέρωφ’ δόθηκε από τους Ηπειρώτες ιδιοκτήτες προς τιμήν του ευεργέτη  Ευάγγελου Αβέρωφ. Οι Ηπειρώτες δεν ξέχασαν ότι αυτός έβγαλε από τη φτώχεια και την αφάνεια το Μέτσοβο.

Στην ίδια περιοχή υπήρχαν κι άλλα χάνια. Το χάνι του Μπαχτσεζή, παραδίπλα το χάνι του Ταραβάνη- στη σημερινή συμβολή των οδών Ελπίδος με Σμύρνης. Λογικό φυσικά να υπάρχουν σειρά από χάνια αφού εκεί ήταν το εμπορικό κέντρο της πόλης…

Αυτή η συνύπαρξη του παρελθόντος με το σήμερα είναι γοητευτική. ‘Έδεσε’ συναρπαστικά το 2004 -2005 όταν ο Βασίλης Μπουζούρης, ένας από τους πολλούς dj της Ξάνθης που άφησαν ιστορία,  δημιούργησε το καφέ-μπαρ ‘Χάνι’: ‘ήταν πολύ όμορφο. Ελπίζω να ξανάρθει ο καιρός να απολαύσουμε κάτι ανάλογο. Όπως επίσης είναι απολαυστικά τα δρώμενα και οι εκδηλώσεις που διοργανώνει το καφέ –μπαρ ‘Κονσέρβα’. Όλα τα μαγαζιά που άνοιξαν και λειτουργούν εκεί είναι αξιόλογα . Το να απολαμβάνει εκεί τον καφέ ή το ποτό σου είναι εμπειρία. Ακροβατείς ανάμεσα στο χθες και το σήμερα…Δίπλα σου συναντάς αναλλοίωτο το παρελθόν…Αυτοί οι τοίχοι που σε φιλοξενούν στέκονται εκεί από το 1880…’

Χάνια- έστω και απομεινάρια- υπάρχουν πολλά στην Ξάνθη. Μπορεί ο κάθε ενδιαφερόμενος να προστρέξει στη βιβλιογραφία που άφησαν ιστορικοί και συγγραφείς της Ξάνθης, όπως οι αείμνηστοι Πέτρος Γεωργαντζής και Θωμάς Εξάρχου, σημειώνει και προσθέτει ενδεικτικά: στην αρχή της οδού Σκρα, στην ανηφοριά της Στογιαννίδη προς Βενιζέλου, απέναντι από το βιβλιοπωλείο ΔΥΟ … Είναι πολλά και τα χνάρια τους έκδηλα.