Οι εκδόσεις Αρμός σε συνεργασία με το Βιβλιοπωλείο Σπανίδης κα την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, Περιφερειακή Ενότητα Ξάνθης, παρουσίασαν την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου 2023,  το βιβλίο  του πρώην Υπουργού κ. Μάρκου Μπόλαρη «Πολιτική του Τόπου, Ποιητική του Τρόπου» στον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης «Οικία Μάνου Χατζιδάκι»

Η «Όμορφη Πόλη 89,9» το Δημοτικό Ραδιόφωνο Ξάνθης, δια του Διευθυντή της ΔΕΠΘΕ, είχε την τιμή να συντονίσει την παρουσίαση και  οφείλουμε θερμές  ευχαριστίες στην Πρόεδρο του Δ.Σ. κα. Δέσποινα Θεοδωρίδου, που ενθάρρυνε και υποστήριξε την πρωτοβουλία.

Η παρουσίαση του πονήματος του Μάρκου Μπόλαρη, που παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο στον τρόπο γραφής, όσο και στην «ιστορικότητα»  των γραφομένων, θα λέγαμε ότι ήταν μόνο  η αφορμή, για αυτή την εκδήλωση, που αγκάλιασε η Ξάνθη.

Από την πρώτη στιγμή που κρατήσαμε το βιβλίο στα χέρια μας, ο νούς μας ταξίδεψε πίσω στο 2018-2019, τότε που ο Μάρκος Μπόλαρης υπηρέτησε ως Υφυπουργός Εξωτερικών της Ελληνικής Κυβέρνησης, αρμόδιος για την Εκκλησιαστική, Πολιτιστική και Περιβαλλοντική διπλωματία και για τις Προξενικές Αρχές.

 

Σε μια συζήτηση που εξελίχθηκε το 2021 μας έγινε, εν μέρη γνωστό, ότι τότε κινήθηκαν διπλωματικές ενέργειες που αφορούσαν  στην εκκρεμότητα που έχει δημιουργηθεί από το έτος 1917 , όταν ο Βουλγαρικός Στρατός με στρατιωτικές ενέργειες εν καιρώ πολέμου, (ήταν σε εξέλιξη ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος),  διάρπαξε πολυτίμητα πολιτισμικά αγαθά , ανεκτίμητα κειμήλια και χειρόγραφα, που διαφυλάσσονταν στα παλαίφατα Πατριαρχικά Σταυροπηγιακά Μοναστήρια της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης.

 

Τα κειμήλια και χειρόγραφα, πρώτιστα, αφορούν στις ιστορικές  Μονές α) του Τιμίου Προδρόμου στο Μενοίκιο όρος, β) της Παναγίας Αχειροποιήτου στο Παγγαίο όρος, γ) της  Ιεράς Μονής Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας στην Ξάνθη και δ) στην Ιερά Μονή Παναγία Πορταίτισσας στην Κορνοφωλιά του Έβρου.

 

Κρατάμε, προς το παρόν αυτή την αναφορά, για τα συμβαίνοντα το 2018-2019 και προχωράμε στην εξέλιξη της εκδήλωσης παρουσίασης του βιβλίου  «Πολιτική του Τόπου, Ποιητική του Τρόπου», με τη δέσμευση, στο τέλος του άρθρου να σας παραθέσουμε ολόκληρη την ομιλία του Μάρκου Μπόλαρη που πραγματοποιήθηκε στη Γενική Συνέλευση της Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.) στο ξενοδοχείο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΞΕΝΙΑ των Σερρών , κατά την διάρκεια της απονομής επαίνου και της ανακήρυξης του, ως Επιτίμου Προέδρου αυτής και δημοσιεύτηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2024  στο e-vima.gr, που σίγουρα θα δώσει αρκετές λεπτομέρειες για τις ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν.

 

Η εισήγηση του  π. Σωφρόνιου  Γκουτζίνη,  Πρωτοσύγκελου της  Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθεωρίου

 

Είναι μεγάλη τιμή για εμένα να συμμετέχω στην παρουσίαση του βιβλίου του Μάρκου Μπόλαρη «Πολιτική του τόπου, ποιητική του τρόπου» εδώ στην Ξάνθη μας. Πρέπει βέβαια να ομολογήσω εξ αρχής ότι έχω μεγάλη δυσκολία να είμαι αντικειμενικός.

Από παιδί μέσα στην εκκλησία, πρωτοσυνάντησα το επίθετο Μπόλαρης σκαλισμένο σε προσκυνητάρια και τέμπλα, σε δεσποτικά και σε άμβωνες. Αργότερα, στα φοιτητικά μου χρόνια στη Θεσσαλονίκη, γνώρισα και την έκθεση εκκλησιαστικών επίπλων που διατηρούσε ο πατέρας του επί της Εγνατίας μεταξύ Καμάρας και Αγίου Αθανασίου, αφού και εγώ παραδίπλα νοίκιαζα επί της οδού Παντελεήμονος Παπαγεωργίου 3 το στενό που διατρέχει τον βόρειο τοίχο του Αγίου Αθανασίου και συνδέει τη Σωκράτους με την Αχειροποίητο και την πλατεία Μακεδονομάχων.

Με τον Μάρκο, την Κική και την καλή τους οικογένεια συνδέομαι από ετών με προσωπική φιλία, που μου επιτρέπει να θεωρώ (με την έννοια της θέας, της θέασης), όλο τον πλούτο των γνωρισμάτων της προσωπικότητάς του: το εκκλησιαστικό του ήθος, την ρωμαίϊκη λαϊκή του καταγωγή και ταυτότητα και τον κοσμοπολιτισμό που τη χαρακτηρίζει, την σταθερή και ασάλευτη προσήλωσή του στη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη, στο όραμά του για τον ελληνισμό της οικουμένης, που τον σκέπουν  και τον προάγουν η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και το Παλαίφατο Πατριαρχείο της Αλεξάνδρειας, με προστάτη τον Άγιό του, Ευαγγελιστή Μάρκο.

Ως σύνοψη του βιογραφικού του θα παραθέσω το κατ΄εμέ μεγαλύτερο επίτευγμά του: την οικογένεια που δημιούργησαν με την καλή συζυγό του με την Κυριακή Τζαμπαζίδου , συμβολαιογράφο Σερρών, και έφεραν στον κόσμο τη Δέσποινα, τον Ηλία, τον Γιάννη-Πρόδρομο, την Αναστασία, τη Ζηνοβία και την Άννα. Οικογένεια που διευρύνεται με νύφες, γαμπρούς και εγγόνια – τέσσερα, μέχρι στιγμής. Χαιρόμαστε να βλέπουμε πώς  ο Μάρκος με την Κική κάνουν πράξη τον στίχο του Σαββόπουλου «κι όπως μεγαλώνουμε, κι όμορφα παλιώνουμε» από το τραγούδι «Μην πετάξεις τίποτα».

Και όντως ο Μάρκος δεν πέταξε τίποτα από την οικογενειακή του παράδοση, κράτησε τη ζωή του: στο όμορφο πόνημά του περιγράφει τις ομορφιές της Λήμνου και της Κρήτης, τη ναυτοσύνη και τη λεβεντιά των κατοίκων της και των προγόνων του, αλλά και  Τουρκοκρατία,  Μακεδονικό Αγώνα, τους δύο παγκόσμίους  πολέμους και των τρίων βουλγαρικών κατοχών που συντάραξαν τη γενέτειρά του τάς Σέρρας και την περιφέρειά τους: Λαϊλιά, Μενοίκιο, Κερδύλλια όρη, το χρυσοφόρο και ηρωϊκό Παγγαίο,- πατρίδα του ομιλούντος-  και τον έρωτά του για την Πόλη και τη μικρή της αδελφή, τη  Θεσσαλονίκη. Ο Βαγγέλης ο Βενιζέλος σε αντίστοιχη εκδήλωση στην Αθήνα είπε πως ο Μάρκος παρότι νησιωτικής καταγωγής είναι Βόρειος. Εγώ θα προσέθετα πως ο Μάρκος, εξαιτίας της ρωμαίϊκης συνείδησής του είναι ελληνικότατος, δηλαδή οικουμενικός. Η θητεία του στο υπουργείο Εξωτερικών το απέδειξε.

           

 Ο αναγνώστης εύκολα θα διαπιστώσει τίς αγάπες του Μάρκου για τα εκτός της νομικής και της πολιτικής, που όμως καθορίζουν και την στάση του μέσα σε αυτές. Τούτες οι αγάπες είναι η ιστορία και η λογοτεχνία. Χρονογράφοι της Ρωμιωσύνης, ποιητές ασκητές και όσιοι, πατέρες της εκκλησίας, βαλκάνιοι ιστορικοί αλλά και ο βυζαντινολόγος Paolo Odorico, από την Γερμανόφωνη μειονότητα των Ιταλικών Άλπεων-πιότερο έλληνας από πολλούς ελληνόφωνους-, ο Κοσμάς ο Ποιητής με τον Καββαδία, ο Ρωμανός ο Μελωδός με τον Καβάφη,   τα χερουβικά της εκκλησίας με τον Σαββόπουλο, ο παπα Συναδινός με το χρονικό του μαζί με τον άλλο Σερραίο Γέροντα  Αλέξιο τον Ξενοφωντινό, κτίτορα της Μονής Τιμίου Προδρόμου Ακριτοχωρίου, και οικιστή των Μετεώρων, του Ξενοφώντος και του Παντοκράτορα, ο Ιωάννης Ούγκλεσης με τον Άγιο Ιωάννη Ζιχνών και τον Γεννάδιο Σχολάριο στον Τίμιο Πρόδρομο στο Μενοίκιο, αλλά και το αγαπημένο μου Παγγαίο, όπου η εκ πατρός οικογενειακή μου καταγωγή, τα γειτονικά περήφανα και ματωμένα Κερδύλλια και η Αμφίπολη, ο Εμμανουήλ Παππάς αλλά και η 7η μεραρχία που απελευθέρωσε τα Σέρρας στους Βαλκανικούς, οι Σερραίοι μαχητές του υψώματος 731 στα Βορειοηπειρωτικά βουνά, αλλά και η εθνική αντίσταση, στην οποία συμμετείχαν και του Μάρκου πρόγονοι.

Ακόμη ο Μάρκος με λυρισμό και καλλιέπεια μας αποκαλύπτεται   πατριώτης, μα όχι πατριδοκάπηλος, πιστό μέλος της εκκλησίας μα όχι θρησκόληπτος, (όπως συνηθίζει σήμερα το mainstream να τσουβαλιάζει όλους τους πιστούς), οικουμενικός αλλά όχι παγκοσμιοποιημένος, προνοητικός μα όχι νεωτεριστής, παραδοσιακός μα όχι συντηρητικός, οραματιστής αλλά όχι αιθεροβάμων.

 

          Ο τίτλος του βιβλίου «Πολιτική του τόπου – Ποιητική του τρόπου» παραπέμπει ευθέως στη σοφία των ασκητών και νηπτικών πατέρων της ερήμου οι οποίοι παιδαγωγούν τους νεωτέρους στην ασκητική ζωή και λέγουν πως δεν είναι ο τόπος που κάνει τον μοναχό, αλλά ο τρόπος του βιου του «ουχ ο τόπος, αλλ’ ο τρόπος». Έτσι στο μετά χείρας έργο έχουμε την πολιτική του τόπου η οποία  συναντάται με την ποιητική του τρόπου. Εδώ η ποιητική  φωταγωγεί και προάγει την πολιτική . Το βιβλίο του Μάρκου μας υποψιάζει πως ίσως να είχε δίκιο ο Πλάτων που ήθελε να ασκούν την εξουσία οι φιλόσοφοι, και ότι ενδεχομένως να μην αστοχούσε ο Μάνος Χατζηδάκης όταν, με την είσοδο της χώρας στην τότε ΕΟΚ έλεγε πως θα πρέπει να αφήσουμε τα ήσσονος σημασίας τεχνοκρατικά στους αγγλοσάξονες,  και εμείς  και να διαπρέψουμε  στα ανώτερα, τον πολιτισμό και την γλώσσα. Και τη θεολογία θα προσέθετα, αν λάβουμε υπ΄όψιν το καλοσώρισμα της Monde που μας καλοσώριζε στην ΕΟΚ ως τη χώρα της Φιλοκαλίας των Νηπτικών (πρόκειται για συλλογή ασκητικών κειμένων από τον 4ο ως των 14ο αιώνα, που εξέδοσαν μέσα στην Τουρκοκρατία οι Άγιοι Μακάριος Επίσκοπος Κορίνθου ο Νοταράς, της γνωστής γενιάς των αρχόντων της Πόλης, και ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης.

 

          Νομίζω ότι τα παρακάτω σταχυολογημένα αποσπάσματα του έργου είναι χαρακτηριστικά του τί θέλει να μας πεί ο Μάρκος με αυτό:

το πρώτο είναι για τον Άγιο Σώζοντα, που γιορτάζει στις 7 Σεπτεμβρίου,

 

«Σώζοντος Μάρτυρος, σώζοντος ἀπό τίς φουρτοῦνες τῶν καιρῶν, τις τρικυμίες τῶν δυστοπιῶν, τις χειμέριες καταιγίδες τῆς ζωῆς,τις θύελλες τῆς ἀδυσώπητης καθημερινότητας…..Ἁγίου Σώζοντος! Ζητεῖται ἐλπίς,…ὑπάρχει ἐλπίδα, σιγοψιθύριζε ἡ γιαγιά Σεβαστή, πού γιόρταζε τούτη την εὐφρόσυνη ἡμέρα, ἑπτά τοῦ Σεπτέμβρη, λίγο προτοῦ ν’ ἀρχίσει ὁ τρύγος τοῦ Λημνιοῦ και τοῦ Μοσχάτου σταφυλιοῦ».

 

Ἀς δοῦμε ὅμως καί κάποιον «συγγενή» τοῦ Μάρκου! Στιχουργεί ο Σαββόπουλος:

Καλοκαίρι
Η γαλάζια προκυμαία θα σε φέρει
Καλοκαίρι
Καρεκλάκια πετονιέσ μέσ' το πανέρι…
Καλοκαίρι
Την βανίλια με το δίσκο του στο χέρι…

Καλοκαίρι
Μ' ανοιχτό πουκαμισάκι στα ίδια μέρη

Καλοκαίρι
Καθρεφτάκια και μια θάλασσα που τρέμει..
Καλοκαίρι
Με τον κούκο μέσ' τα πεύκα και στ' αμπέλι
Καλοκαίρι
Με τη φέτα το καρπούζι στο 'να χέρι
Με φιλιά μισολιωμένα καλοκαίρι
Καλοκαίρι
Λίγεσ φλούδεσ στησ κουζίνασ το μαχαίρι

Καλοκαίρι
Τόσο ώριμο που πέφτοντασ προσφέρει
Μια πλημμύρα των καρπών στάρι και μέλι
Στον σπασμό του το απόλυτο το αστέρι
Καλοκαίρι
Μεσ τα κόκκινα της δύσης του ανατέλλει

 

Και αντιφωνεί ο Μάρκος:

«Μία ὁλοφάνερα ἀφανής συνωμοσία ὀμορφιᾶς….Λήγοντος Ἰουλίου, καθώς μελώνουν τά σύκα, Αὐγούστου ἀρχομένου κι ἡ σάρκα τῆς ρόγας τοῦ σταφυλιοῦ χρυσαφίζει! τῆς συνωμοσίας, πρωτίστως,  τῆς Ὡραιότητας κορυφουμένης! Ὑγιαίνετε! Μέ τό καλό ὁ Αὔγουστος κι’ ἕνα ποτήρι οὖζο μέ λιαστό χταπόδι, Αὔγουστος αὐτοκράτορας, μήνας καί Θεός».

Κι’ ἀλλοῦ μᾶς καλεῖ σέ ἄσκηση αὐτογνωσίας: «Ναί, τέτοιο θεοειδές προνόμιο μᾶς δωρήθηκε ἀπό τούς πατέρες μας, προνόμιο ναυτοσύνης και ναυσιπλοΐας σέ «πολύκλυστες θάλασσες»…Μεσοπέλαγα ἀρμενίζοντας, μέ μελτέμι γερό κυκλαδίτικο καί τήν εὐχή τῆς Παναγίας ἀπ’ τήν Τῆνο, ὅπως τήν ἐπικαλεῖται ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης, τήν αἰσιοδοξία τῆς Τραπεζούντας, μέ κεμεντζέ ρωμαίικο, ἐλᾶτε νά τραγωδῶμεν: Ναί, «Ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο»!

 

Πρίν κλείσουμε κι αφοῦ βρισκόμαστε στο Μέγαρο Ισαάκ Ντανιέλ το και «οικία Μάνου Χατζηδάκη» καλούμενο,  ας επιστρέψουμε στον κυρ Νιόνιο  που υμνεί τον Μάνο με αναστάσιμη ελπίδα και γιορτή, ευθυγραμιζόμενος με το ήθος του Μάρκου:

 

«Με του Χατζηδάκι την κοίμηση
άστραψε η ζωή μισή
τρέχει μέσα στην παράφορη Άνοιξη
του αιώνα η τελευταία κραυγή.

Και τη φέρνει ο αέρας
δίδου ημίν εκτυπώτερον Σου
Βασιλιά της ανέσπερης μέρας
μετασχείν της βασιλείας Σου»     (τραγούδι Πλάι στο αρνάκι)

 

Διαβάζοντας το βιβλίο μου έμεινε ένα αίσθημα που συμπυκνώνεται στο στιχούργημα του Μιλτιάδη Μαλακάση αφιερωμένο στον κυρ Αλέξανδρο της Σκιαθου, που νομίζω πως ταιριάζει και για τον Μάρκο

 

 

Ο κάθε στοχασμός σου

Ασμάτων Άσμα,

Στον κόσμο το δικό σου

Κόσμος το κάθε πλάσμα

 

 

Η Εισήγηση της Έρσης Παρχαρίδου, Δημοσιογράφου – Επιχειρηματία

Εισαγωγικά:

Α) Η Έρση και το βιβλίο: με πετυχαίνει την εποχή που δύσκολα συγκεντρώνομαι γιατί με αποπροσανατολίζει το internet/social media. Μία στοίβα από βιβλία και εφημερίδες περιμένουν αδιάβαστα.

Β) Αφορμή για να είμαι συνεπής με τούτο το βιβλίο ότι είχα deadline

Γ) Διαβάστηκε μονορούφι αλλά δεν έκλεισε και ξανάνοιξε. Έχει πολλές παραπομπές για περεταίρω διάβασμα.

 

Κυρίως Σκέψεις:

Α) Γλώσσα Μυρωδική

Με τι άλλο να ξεκινήσω παρά με αυτόν τον τόπο συνάντησής μας, τον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης Μάνου Χατζιδάκι, αυτό το αληθινό πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό κόσμημα.

Λέει ο Μάρκος Μπόλαρης ότι τέτοια μέρη έχουν γλώσσα μυρωδική, τα ονομάζει κιβωτούς λαλέουσες της ζωής μας, της ψυχής μας.

Μπορούμε να μιλάμε για την πολιτική με ενσυναίσθηση; Φυσικά και ναι, λέει ο συγγραφέας.

Αυτό που είμαστε τώρα μαρτυρά δεδομένα: ψαλμός 113: Οφθαλμούς έχουσι και ουκ όψονται, ώτα έχουσι και ουκ ενωτισθήσονται.

Σελ 10/11/13

Β)  Γλώσσα Καθαρεύουσα

Πως ιστορικά γεγονότα – πως εκκλησιαστικές μαρτυρίες αποκαλύπτουν την αγωνιώδη μας πλεύση στο βάθος της ύπαρξής μας. Πόσο επίκαιρες αλλά και κλασικές σκέψεις διανθισμένες με λόγο ποιητικό. Καθαρεύουσα, πολυτονικό σύστημα: ταυτόχρονα όμως γλώσσα διαφωτιστική όπως την είχε σκεφτεί ο Αδαμάντιος Κοραής, μία γλώσσα, μία έκφραση λόγου καθαρή από τις εξωτερικές επιδράσεις, που προέρχεται από τα βάθη της ψυχής μας και απευθύνεται πάλι στην ψυχή μας.

Σελ 47

 

Γ) Γλώσσα Γεωγραφική

Η Λήμνος, ο Αποκόρωνας, η Θεσσαλονίκη, τα Σέρρας, το Αγιονόρος, η Σκιάθος, η Κύπρος, η Μαριούπολη, το Όρος Μενοίκιο, η Τραπεζούντα, η Βενετία.

Ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Όμηρος, ο Παπαδιαμάντης, ο Μανουήλ Πανσέληνος ο αγιογράφος, η Σαπφώ, ο Σολωμός, ο Σεφέρης, ο Διγενής Ακρίτας, ο Θουκυδίδης, ο Ξέρξης, ο Ελ Γκρέκο, ο Καζαντζάκης, ο Ιωάννης Κακριδής, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Καββαδίας, ο Αριστοφάνης.

 

Δ) Γλώσσα Επικαιρότητας

Απόδημος ή Ένδημος ελληνισμός; Με την επιστολική ψήφο στην επικαιρότητα της κοινοβουλευτικής δράσης ο Μάρκος Μπόλαρης σχολιάζει πως ο ελληνισμός αντιμετωπίζεται από τους ελλαδίτες του κολωνακίου ως απόδημος ελληνισμός και η έγνοια τους είναι η ψηφοθηρία στις εκλογές. Σημειώνει ότι υπάρχουν στιβαρές και ακμάζουσες Ελλάδες ισχυρές και ανθοφορούσες.

Πριν από τον Επίλογο:

Και το μετρό της Θεσσαλονίκης; Τι δουλειά έχει σε αυτό το βιβλίο; Πως σχετίζεται με τη ζωή του;

Ο συγγραφέας το βλέπει ως μία διπλή θετική συγκυρία: φυσικά την κατασκευή του μετρό αλλά και την ανασκαφική εύρεση αρχαιοτήτων, ανασκαφή σπουδαιότητας αντίστοιχης της Πομπηίας.

Από την άλλη όμως: σελ 109, 110

 

Επίλογος:

Τι μας συμβαίνει και είμαστε έτσι στην σύγχρονη εποχή;

Είναι που χάλασε η πυξίδα μας ή κάνει σβούρες το καράβι;

Ο Μάρκος Μπόλαρης λέει ότι είναι επίπονο το καββαδιακό ταξίδι, επίπονα αιματηρό στα φουρτουνιασμένα πέλαγα της ύπαρξης. Δεν μπορεί όμως να μην είναι αισιόδοξο: και αυτά θα έρθουν και τα άλλα θα έρθουν και θα περάσουν σελ 83

 

Η Εισήγηση της Κατερίνας Βουγιουκλή, Φιλόλογου

Ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε να συμμετέχω στη σύναξη   αυτής της βιβλιοπαρουσίασης και ελπίζω να συνδράμω κι εγώ με όσα πω στο να ξεκλειδώσουμε μαζί τα μυστικά της ποιητικής  του τρόπου  του Μάρκου  Μπόλαρη. (κατά το ήμισυ προσπαθώ να  ερμηνεύσω τον τίτλο του βιβλίου, κατά το άλλο ήμισυ είναι γνωστό ότι  η πολιτική είναι παρούσα σε όλη τη ζωή του συγγραφέα, άρα αναπόφευκτα και αυτονόητα και στο βιβλίο που καλούμαστε σήμερα να παρουσιάσουμε)  ακολουθώντας όμως κι αυτή αντισυμβατικά μονοπάτια, όπως και η ποιητική του.

Η  "ποιητική" ως όρος αναφέρεται «στην τέχνη και τους κανόνες κατασκευής, σύνθεσης, συγκρότησης ενός πνευματικού ή καλλιτεχνικού προϊόντος και ιδίως στην τέχνη της σύνθεσης ποιημάτων. Είναι όμως και το σύνολο των ιδιαίτερων εκφραστικών μέσων ενός καλλιτέχνη αλλά και η έκφραση με ποιητικό τρόπο, οπότε  δηλώνει κάθε κείμενο που ακολουθεί τις αρχές της ποιητικής έκφρασης». Στην  ποιητική του  Μάρκου Μπόλαρη ικανοποιούνται και οι δύο παράμετροι   του ορισμού της.

Αυτό  που κεντρίζει πάντα  τη ματιά ενός φιλολόγου ,  σ’ ένα βιβλίο  πέρα από το περιεχόμενο και το τι λέει ,είναι  το ύφος, ο ιδιαίτερος τρόπος γραφής , η πρώτη ύλη  της τέχνης του λόγου,  που δίνει σ’ ένα κείμενο την ταυτότητά του.

 Το εκφραστικό εργαλείο  λοιπόν,  του Μ. Μπόλαρη είναι ένα ιδιότυπο κράμα  αρχαιοελληνικής, λόγιας, εκκλησιαστικής και δημώδους  γλώσσας , ακόμα και   της ομηρικής γλώσσας που παρατίθεται στο πρωτότυπο σε αρκετά σημεία. Από την πρώτη σελίδα γίνεται αισθητή η άνεση με την οποία χειρίζεται τον λόγο ο συγγραφέας. Συχνά το κυνήγι της κατάλληλης λέξης γίνεται αυτοσκοπός, λεξιλαγνεία ή απλώς ένα υφολογικό γύμνασμα μέχρι να βρει την κατάλληλη λέξη για να αποδώσει και τις πιο λεπτές διανοητικές και συναισθηματικές αποχρώσεις του νου και της ψυχής. Με την άνεση να χειρίζεται τον λόγο δε φείδεται των συνωνύμων που διαθέτει η ελληνική, σα να θέλει  να μας θυμίσει τον πλούτο της γλώσσας ,τις απεριόριστες δυνάμεις που διαθέτει (κατακόκκινα, ερυθρά, αυτοκρατορικώς  πορφυρά, βαθυκόκκινα, ρούσα μα και βυσσινί). Ίσως ξενίσει κάποιους στην αρχή η γλώσσα. Ωστόσο, αυτό που μπορεί θεωρώ να δυσκολέψει τον αναγνώστη είναι η διακειμενικότητα του βιβλίου. Για τους μελετητές του μεταδομισμού, η λογοτεχνία είναι μία «κατασκευή καμωμένη από άλλα λογοτεχνικά έργα. Κάθε λογοτεχνικό κείμενο -μας λένε- τρέφεται από τις σάρκες ενός άλλου». Ο συγγραφέας σαφώς και ανοίγει διάλογο με άλλα κείμενα και τους συγγραφείς τους : κείμενα από τη μυθολογία, την Ιστορία, τη Θεολογία, την ποίηση από την αρχαιότητα μέχρι τη νεότερη,  και μιλάει με συμβολισμούς ,  συνειρμούς ,υπαινιγμούς και συσχετισμούς. Ο υποψιασμένος αναγνώστης  δεν αργεί ούτε και δυσκολεύεται να μπει στο νόημα.

 Και μετά το μάτι δεν μπορεί παρά  να πέσει στο πολυτονικό σύστημα. Περισπωμένες, δασείες,σύμβολα ξεχασμένα μιας άλλης εποχής. Είναι η ανάγκη άραγε του συγγραφέα να γυρίσει ,κατά δήλωσή του,« στην αθωότητα των παιδικών του χρόνων» ;;Είναι η πεποίθηση πολλών εραστών της καθαρεύουσας και του πολυτονικού ότι το μονοτονικό στέρησε την ωραιότητα, το κάλλος από τη γλώσσα; Εξάλλου αυτή  την Ωραιότητα και Φιλοκαλία επιζητά συνεχώς  μέσα  στο βιβλίο ο συγγραφέας. Αυτή μόνο μπορεί να σώσει τον κόσμο λέει και ξαναλέει.

  Συχνά, όπως και σε έναν άλλο συγγραφέα αγαπημένο και του Μάρκου Μπόλαρη αλλά και της υποφαινόμενης, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τα όρια ανάμεσα στην ποίηση και την πεζογραφία συγχέονται. Διαβάζοντας τα κείμενα συχνά ένιωθα να ξεπηδάει η ποίηση . Ο λόγος κατακερματίζεται,σπαράσσεται,  σα να θέλει να μιμηθεί τον ποιητικό στίχο, οι τελείες απουσιάζουν και οι λέξεις ξεπηδούν σα να έρχονται απευθείας από το υποσυνείδητο και τότε μοιάζει σαν οι λέξεις   να προσπαθούν να χωρέσουν  τις σκέψεις, αλλά αυτές   ξεπηδούν σα χείμαρρος και ο λόγος γίνεται  ατιθάσευτος. Και τότε  φέρνει  στη θύμηση την αυτόματη γραφή και τον ελεύθερο συνειρμό των υπερρεαλιστών ποιητών της γενιάς του ‘30 . Εξάλλου, Μέσα στο βιβλίο είναι εντονότατη η παρουσία  του Οδυσσέα  Ελύτη. Το αρισμαρί κι ο δυόσμος,  τ ‘αμπέλια κι οι χρυσές ελιές παραπέμπουν ξεκάθαρα στον ποιητή της συλλογής «Ο  ήλιος ο πρώτος », ενώ παρελαύνουν συχνά τα νησιά του Αιγαίου, οι Κυκλάδες, και το Αιγιακό φως ,που αποτελούν την πρώτη ύλη του μεγάλου Έλληνα ποιητή.

 Και στον Μάρκο Μπόλαρη υπάρχει φως , πολύ φως . Πορφυρούν και πυρόχρωμο, Φως αίδιον!, Φως άλλης δόξας , άλλης τάξης! Ηλίου του Νοητού! Φως αναλλοίωτον ! Ακόμη κι η Σελήνη είναι αυτή που φωτίζει,  μέσα από την Πανσέληνο του Αυγούστου, μέσα από μία λαμπρή φωτοχυσία !Αυτό το φως είναι το φως της Αλήθειας, της Ελπίδας, της Προσδοκίας, της νοηματοδότησης της ίδιας της Ύπαρξης ! Αρέσκεται ο συγγραφέας να βλέπει τις ιδέες , ως ένας άλλος ήρωας της πλατωνικής Πολιτείας . Επιζητεί , έχει ανάγκη αυτή την πίστη στο ιδανικό , στο ιδεατό, σε κάτι ανώτερο, του οποίου αναπαραστάσεις μόνο βλέπουμε στον πραγματικό κόσμο, αλλά αυτό υπάρχει για όσους και όσες μπορούν να το δουν.

   Σε αντιδιαστολή προς αυτό το κάλλος και την Ωραιότητα έρχεται πάντα ο ζόφος της σύγχρονης Ελλάδας. Κι εδώ ο μύθος και η αλληγορία του αλλά και η ιστορία γίνεται το «όχημα» για να αποκαλυφθεί η σύγχρονη πραγματικότητα. Ο θρήνος του Ατρείδη Μενέλαου για τα πάθια των Αργείων συμπλέκεται και συγχέεται σε μια αξεδιάλυτη σχέση με τα πάθια και τις συμφορές του σύγχρονου Έλληνα. Η στεφανηφόρος επιστροφή του στη Λακεδαίμονα μετατράπηκε σε μαυρίλα , όμοια με τη μαυρίλα από τις πυρκαγιές του καλοκαιριού(ποιου καλοκαιριού άραγε αναρωτήθηκα; εφόσον δεν υπάρχει χρονολογική σήμανση στα κείμενα ), για να δώσω μόνη μου την απάντηση ότι πλέον η μαυρίλα και η καπνίλα στα δάση και την καρδιά του Έλληνα τείνει να γίνει ένα μόνιμο και διαχρονικό χαρακτηριστικό.

  Οι ευθύνες αμείλικτες  για  το πολιτικό προσωπικό της Ελλάδας. Και η κριτική επίσης από τον συγγραφέα. Παραθέτω από τον ίδιο : « οι θεσμοί δε λειτουργούν, το δημόσιο σέρνεται, η Δημοκρατία υποφέρει, η Δικαιοσύνη κρυφοβλέπει, τα κουτσαβάκια της διαπλοκής αλωνίζουν, οι μηδίζοντες αγάδες περίσσεψαν». Και τότε απευθύνει έκκληση  στους πνευματικούς ταγούς, και στους ανθρώπους της Εκκλησίας. Ποια σχέση όμως μπορεί να έχει  η πολιτική με την Εκκλησία  , άρα και τη Θεολογία ,που είναι «η υλοποίηση της βασικής πτυχής του είναι  της  Εκκλησίας»; Με την ποιητική σίγουρα έχει σχέση , μιας και σε όλο το βιβλίο οι Ύμνοι του Δαυίδ και του Ιωάννη του Δαμασκηνού  συντροφεύουν τον αναγνώστη.

Με την πολιτική; Κατά μία μεταφυσική έννοια αν  το «πολιτικόν ζώον » του Αριστοτέλη γίνει «θεούμενον ζώον » κατά τον Μάρκο Μπόλαρη.  Κατά μία πρακτική, αν η Εκκλησία μέσα στο πλαίσιο της συναλληλίας της με το κράτος και με τη θεσμική της παρουσία  εκφέρει ,όταν οι συνθήκες επιτάσσουν , πολιτικό λόγο. Και ο λόγος αυτός γίνεται αποτελεσματικός, όταν γίνεται διακονικός κι όχι εξουσιαστικός . Ο λόγος αυτός των ταγών «πρέπει να αρθρώνεται με καθαρότητα και παρρησία. Και μπορεί να οδηγήσει σε επανάσταση, αλλά μόνο πνευματική».

  Βαθύς γνώστης της Ιστορίας ο συγγραφέας μας ταξιδεύει στον χρόνο , ιστορικό και μυθολογικό, με φόντο πάντα το ελληνικό τοπίο και συχνά τον τόπο με τη γεωστρατηγική του σημασία. Πάντα όμως σε κάθε ιστορία υπάρχει ο Άνθρωπος,ο πατριώτης ,  αυτός ο ξεχωριστός ήρωας της καθημερινής ζωής, όπως ο παππούς του συγγραφέα με το σκαρπέλο και το μάνλιχερ στο χέρι,ο ακατάβλητος,  ο ατρόμητος ακόμη κι όταν όλα γύρω του κατέρρεαν,  ο ήρωας της μυθολογίας, όπως ο Φιλοκτήτης, ή της Ιστορίας όπως ο Εμμανουήλ Παππάς. Σε κάθε εκδοχή του, πάντως, αντιπροσωπεύει τον Έλληνα που αντιστέκεται, τον αυθεντικό, τον έντιμο, τον ανεπιτήδευτο. Σ’ αυτόν στρέφει τις ελπίδες του ο Μάρκος Μπόλαρης, στις δυνάμεις και τις δυνατότητες που απέδειξε διαχρονικά ότι έχει. Αυτό που του λείπει ,μας λέει, είναι οι ταγοί. Ο λαός παραπαίει και περιμένει πρόταση, πολιτική πρόταση.

 Και καλεί σε αγώνα για ανάταση πνευματική,  ηθική , πολιτική.«Μόνο με πάλη στις φουρτούνες και τις καταιγίδες ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη» , όχι άλλη μεμψιμοιρία και ηττοπάθεια. Οι καιροί ου μενετοί λέω εγώ.

 Είναι όμως εφικτό ένα τέτοιο όραμα  ; και μπορούμε να επιρρίπτουμε ευθύνες μόνο στο πολιτικό προσωπικό; είναι άμοιροι ευθυνών οι πολίτες; Η σχέση ηγεσίας  και πολίτη δεν είναι μονοσήμαντη. Είναι αμφιμονοσήμαντη. Οι ηγεσίες  καθορίζουν  τις εξελίξεις αλλά και οι μάζες (και δεν το λέω απαξιωτικά αλλά ως αντίστιξη στους πολλούς σε σχέση με τον έναν  ) έχουν τη δύναμη ή την αδυναμία να καθορίσουν και να γράψουν την Ιστορία.

  Αισιόδοξος ο συγγραφέας έχει πίστη στην αξιοσύνη ,την επαναστατικότητα του Έλληνα. Από την εποχή των Δαναών στη σπάθη των Σπαρτιατών,το βέλος του Φιλοκτήτη, τους Βυζαντινούς που ανέκραζαν το Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε ωστόσο, έχουν περάσει αιώνες υποτέλειας(και δεν εννοώ πραγματικής ) αλλά ηθικής και πνευματικής. Αυτή έχει αφαιμάξει κάθε ικμάδα αντίστασης, αγωνιστικότητας,κινηματικής δράσης. Υπήρξε πολύ συστηματική και μεθοδευμένη αυτή η αλλοτρίωση  μέσω του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού κι ενός άκρατου καταναλωτισμού, ο οποίος δεν απαιτεί ούτε όπλα πλέον ούτε κανόνια. Είναι αναίμακτος και είναι και ανέξοδος γι’ αυτόν που τον  επιχειρεί , όχι όμως γι΄ αυτόν που τον υφίσταται.

  Από την άλλη ,από το πολιτικό προσωπικό ,αυτό που λείπει δεν είναι η πολιτική βούληση ούτε το πολιτικό σχέδιο. Είναι το πολιτικό ήθος,αυτό που προτάσσει το συλλογικό καλό από κάθε άλλο στόχο. Όσοι σχεδιασμοί κι αν γίνουν χωρίς συλλογικό και ανθρωπιστικό όραμα με την κοινωνία και για την κοινωνία των πολλών δε θα καρποφορήσουν. Καμία ανάπτυξη δεν είναι ουσιαστική και ρεαλιστική ,όταν οδηγεί στην ανάπτυξη των λίγων και στη φτωχοποίηση των πολλών.

  Παραθέτω σχετικό απόσπασμα από τον   Άγιο των ελληνικών γραμμάτων, τον  Παπαδιαμάντη : «Η πλουτοκρατία ήτο και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής Αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικίαν, αύτη τρέφει την κακουργία, αύτη φθείρει σώματα και ψυχήν » .

 

Η ιστορική μνήμη γίνεται συχνά για τον συγγραφέα το καταφύγιο ,το προνόμιο αλλά και η υποχρέωση των  σύγχρονων Ελλήνων, οι οποίοι «περιδιαβαίνουν ανιστόρητοι  και ανύποπτοι, άμουσοι και μοιραίοι στα ίδια σοκάκια που περπάτησαν Παίονες, Θράκες, Μακεδόνες, Σταυροφόροι, Εβραίοι, Νεομάρτυρες στην αξεδιάλυτη διαχρονική πορεία, πάσαι αι φυλαί, αναζητώντας μία θέση στον ήλιο!»

Είναι αυτό προνόμιο μα και υποχρέωση, Αφού «στην ιστορική μνήμη δεν διαπρέπουμε » όπως λέει ο συγγραφέας., ο οποίος προσπαθεί  να ξαναπιάσει το νήμα της παράδοσης, εθνικής ,ιστορικής, λαογραφικής. Εκεί που νιώθει ότι χτυπά ο Ελληνισμός στην πιο γνήσια και άδολη μορφή του. Είναι σαφής ο οδικός χάρτης του Μάρκου Μπόλαρη για τη σύγχρονη Ελλάδα .Είναι αυτά τα έρματα,  τα διαχρονικά στηρίγματα της Ιστορίας, που θα μετατραπούν σε μία μέθεξη εμπειρίας και μετοχής στα δρώμενα της ψυχής του λαού»

Δεν είναι όμως πάντα αυτή η ιστορική μνήμη που σώζει. Είναι ένα καταφύγιο, μία παραμυθία , παραλληλισμοί και συσχετισμοί με το παρόν και τη συγχρονία. Ωστόσο,  είναι παρακινδυνευμένο να εφησυχάσουμε στο «κλέος » ενός παρελθόντος που φαίνεται ότι έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ούτε ως φάρσα, αγαπητοί. Είναι οδοδείχτης ,αλλά δεν  είμαι καθόλου σίγουρη ότι η θυσία μίας άλλης Ιφιγένειας θα κάνει να φουσκώσουν τα πανιά της Ελλάδας ούτε το τόξο του Φιλοκτήτη έχει τη δύναμη να σώσει τους Έλληνες. Ποιος κρύβεται άραγε πίσω από το μυθολογικό προσωπείο του Πρωτέα; από τον σοφό θαλασσογέροντα; « ο οποίος έρχεται απευθυνόμεος σε λαό θαλασσινό στους αιώνες, για να συμβουλέψει πάλιν,για να προτρέψει τον βασιλιά Μενέλαο, τον υγιό του Ατρέα, Εσένα δηλαδή κι Εμένα, σήμερα,τους αλαφιασμένους και συφοριασμένους Έλληνες...».  Θα ήθελα να πάρω κι εγώ ως αναγνώστρια μία απάντηση ,που να είναι πειστική και να εμπνέει αισιοδοξία.

Η ίδια αγωνία διακατέχει όλους και όλες πλέον, την ίδια ανάγκη νιώθουμε  να αναβαπτισθούμε στα νάματα της ελληνικής ιστορίας και παράδοσης, ορισμένοι και της θρησκευτικής παράδοσης.

Προσωπικά ωστόσο,  δεν αισιοδοξώ . Κάθε εποχή έχει τα δικά της προτάγματα, τους δικούς της συσχετισμούς ,παγκόσμιους πλέον,τις δικές της  προκλήσεις. Και δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη ότι η καταφυγή  στην Ιστορία και στις διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού μπορεί πλέον να ανατάξει  και να ανατρέψει αυτό τον ζόφο που μας περιβάλλει.

Ωστόσο οφείλω να ομολογήσω  ότι χαίρομαι όταν ακούω και διαβάζω ανθρώπους που ακόμη εμπνέονται και έχουν τη δύναμη να εκφέρουν έναν λόγο πλημμυρισμένο από φως , ελπίδα και όραμα!

Καλοτάξιδο το βιβλίο !!!

Σας ευχαριστώ πολύ!

 

Η Εισήγηση του Παναγιώτη Σωτηρόπουλου

Μάρκου Μπόλαρη “Πολιτική του τόπου, ποιητική του τρόπου”, Εκδόσεις Αρμός

«Ὁ ἄναξ, οὗ τὸ μαντεῖόν ἐστι τὸ ἐν Δελφοῖς, οὔτε λέγει, οὔτε κρύπτει, ἀλλὰ σημαίνει».

 

To περίφημο απόσπασμα, που αποδίδεται στον Ηράκλειτο, αποφθεγματικό κατά τα πρότυπα των Δελφικών χρησμών, αναφέρεται σε προτάσεις, οι οποίες ούτε λένε, ούτε κρύβουν, αλλά σημαίνουν. Δημιουργούν σημασίες, εκχωρώντας στον αναγνώστη το δικαίωμα να οικειοποιηθεί όσα τα κείμενα αφηγούνται σε αναφορά με το δικό του συναισθηματικό και γλωσσικό σύμπαν, τις προσλαμβάνουσές του, πολιτισμικές και πολιτικές, αλλά και τις προσδοκίες του. 

 

Στο βιβλίο “Πολιτική του τόπου, ποιητική του τρόπου”, το γνώριμο ύφος του συγγραφέα, η πλούσια γραμματολογική του σκευή, η εκφραστική του δεινότητα συγκροτούν ένα πλαίσιο του ενδιάθετου, των πολλαπλών σημασιών. Το βιβλίο ούτε αξιολογεί, ούτε ερμηνεύει, ούτε αναπαριστά την κοινωνία.

 

Τα κείμενα του βιβλίου χαράζουν μια νοερή, μη γραμμική, διαδρομή από το χθες έως το σήμερα που μας προσκαλούν να αναστοχαστούμε, κατά τη Σεφερική υπόδειξη, ως προς τις αφετηριακές μας συλλήψεις με την προσδοκία μήπως και αντιληφθούμε πως φθάσαμε ως εδώ αλλά και πως προχωράμε παραπέρα.

 

Τα κείμενα είναι διάχυτα από νοσταλγία. Όμως η νοσταλγία δεν είναι ούτε πένθος για όσα απωλέσαμε, ούτε κατάθλιψη για όσα μας αποστερούν.

Στο περικείμενο του Μάρκου πρέπει να θεωρήσουμε τη νοσταλγία από μόνη της ως σύστημα αφ’ εαυτής που έχει μια οργανωτική δύναμη και μια ικανότητα να συντηρείται, αλλά προ πάντων να αποδεσμεύει απελευθερωτικές δυνάμεις, να αποβάλλει τοξικότητες και ανεπίκαιρα φορτία, να δημιουργεί σημασίες σε μια γλώσσα ανεπηρέαστη από τη φθορά των νοημάτων που επέφερε ο μανιχαϊσμός της τρέχουσας πολιτικής συγκυρίας και των κοινωνικά στιγματισμένων εννοιών.

Αν και διακηρύσσεται συχνά ότι το παρόν, παρασυρμένο στη δίνη της μετανεωτερικότητας, βρίσκεται στα πρόθυρα λύσης των δεσμών του με την παράδοση και το παρελθόν, η ιστορία και η μνήμη δεν ήταν ποτέ τόσο παρούσες στο μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών.

Στην εποχή του τεχνοκρατικού λόγου, το ιστορικό και μνημειακό συναίσθημα δεν έχουν εξαντλήσει το κεφάλαιο της λαϊκής δυναμικής που εμπεριέχουν. Ο παρελθών χρόνος έχει γίνει αντικείμενο μιας απεγνωσμένης αναζήτησης, οικειοποίησης και νοηματοδότησης.

 Σε ορισμένες περιπτώσεις, συμβαίνει η ιστορία και η μνήμη να κάνουν την ανάσα τους αισθητή στην πλάτη του παρόντος με ιδιαίτερα υποστηρικτικό τρόπο. «Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη», δηλώνει ο Μίλαν Κούντερα.  

Η αφηγηματική πλοκή στα κείμενα του Μάρκου Μπόλαρη αναδεικνύει πως η μνήμη, δεν είναι υποστασιοποιημένη, παγιωμένη μια για πάντα, αλλά εξελίσσεται σύμφωνα με τη σχέση που οι σύγχρονοι, εμψυχωμένοι και εμπνευσμένοι από διαδοχικές δυνάμεις στο χρόνο, εγκαθιδρύουν με το παρελθόν.

Τελεολογική δικαίωση είναι η προοπτική ενός ορίζοντα προσδοκίας, είτε πολιτικού είτε αισθηματικού.

Στο επίκεντρου του Μάρκου Μπόλαρη όμως δεν είναι τόσο η έννοια της μνήμης που είναι κεντρική στην προβληματική του όσο αυτή του τόπου και του τρόπου, που συγκροτούν τον εναργή τροπισμό της πολιτικής δράσης.

Ο τόπος μπορεί να είναι ένας οριοθετημένος γεωγραφικά χώρος, ορίζεται όμως από μια ανθρώπινη κοινότητα που χτίζει κατά τη διάρκεια της ιστορίας της ένα σύνολο διακριτών πολιτισμικών χαρακτηριστικών, γνώσεων και πρακτικών.

Οι τόποι είναι ζωντανοί και καινοτόμοι χώροι, που δεν μπορούν να αφομοιωθούν μόνο με την παράδοση, αλλά βρίσκονται σε διαρκή ώσμωση με τον τρόπο που ιστορικά οι κοινότητες αλληλοεπιδρούν, είτε μεταξύ τους είτε με το περιβάλλον και το πολιτισμικό τους καταπίστευμα.

 Έτσι τόπος και τρόπος διαμορφώνουν γόνιμα την πολιτική δράση, συγκροτούν το δυναμικό όραμα του τόπου, σε σχέση με την κοινωνική και πολιτισμική του διάσταση αποφεύγοντας ταυτόχρονα την εσωστρεφή, στατική και αναλλοίωτη αναπαράσταση της παράδοσης.

Τόπος και τρόπος συνιστούν ως διαλεκτικό ζεύγμα ένα δυναμικό πρότυπο του οποίου οι διαφορετικές διαστάσεις καθιστούν εφικτή την κατανόηση και την υποστήριξη μιας τοπικής κοινωνίας σε μια αναπτυξιακή πορεία, διαδικασία που θα έπρεπε λογικά να αποτελεί προνομιακό πεδίο ενασχόλησης κατά το σχεδιασμό πολιτικών πρακτικών που απορρέουν από ένα όραμα και μια αποστολή.

Αποτελώντας μέρος ενός ιστορικού βάθους και βασισμένες σε εθιμικούς συχνά κανόνες τυποποίησης συγκροτούν ένα δυναμικό σύστημα. Το ζεύγμα τόπος-τρόπος μπορεί να αποτελέσει μια πορεία προς τη βιώσιμη διαχείριση των πόρων και προς μια ανάπτυξη προσαρμοσμένη στην κοινότητα που συνδέεται με αυτό.

Από αυτή την άποψη, τόπος και τρόπος μπορούν επίσης να είναι η αιτία για ανανεωμένη ηθική αμφισβήτηση, ειδικά όσον αφορά τη διαπραγμάτευση των κανόνων διακυβέρνησης.

Το βιβλίο είναι απολαυστικό, όπως θα ήθελε ο Ρολάν Μπαρτ, χωρίς το κανονιστικό γλωσσικό ύφος του δοκιμιακού λόγου, χωρίς την ξύλινη γλώσσα της πολιτικής, των πληθωρικών λόγων και των πενιχρών νοημάτων.

Τα ειδοποιά χαρακτηριστικά του βιβλίου είναι ενδεικτικά της συχνά αντισυμβατικής πολιτικής πορείας του συγγραφέα. 

Τα κείμενα είναι γραμμένα με γλαφυρό λόγο, με στιλπνές πινελιές, σκηνοθετική ευρηματικότητα, απρόβλεπτους αλλά καίριους συσχετισμούς και ιστορικές συναντήσεις.

Οι μακροπερίοδες φράσεις, αδυναμία για τους σχολαστικούς της γραφής, είναι αποκαλυπτικές του ατμοσφαιρικού διανοητικού κλίματος του συγγραφέα και του ύφους γραφής σχετικά με την ασυνήθιστη, συχνά μυστηριώδη επιλογή του θέματος, του προσώπου, του ιστορικού συμβάντος, ενός αντικειμένου που «ευφραίνει», ενός αντικειμένου που εξυψώνει και προκαλεί την επίμονη αναζήτηση.

Εντρυφώντας στη γοητευτική γραφή που αξιοποιεί περίτεχνα την μακρόχρονη διαδρομή της γλώσσας, αρχαιοελληνική, λόγια, εκκλησιαστική και δημώδη, αντιλαμβανόμαστε πως η ταπεινή, μικρή σκηνή της καθημερινής ζωής, συνδιαμορφώνει κι αυτή τη μεγάλη σκηνή της ιστορίας.

Ο τίτλος του βιβλίου είναι υποβλητικός σημασιών, αν στοχαστείτε πάνω στη φράση ενός λόγιου όταν συνόψιζε το οδοιπορικό των χαμένων ευκαιριών μας: Χάσαμε τον τρόπο, χάσαμε τον τόπο.

Βρυξέλλες 07/02/2024  

κατά κόσμον Παναγιώτατος και Σωτηρόπουλος των ψυχών υμών

 

 

Τη συζήτηση συντόνισε, ο Τηλέμαχος Αρναούτογλου, Διευθυντής Δημοτικού Ραδιοφώνου Ξάνθης