Συναντήσεις με εκπροσώπους χώρων μνήμης και οδοιπορικό σε ιστορικούς τόπους της Πολωνίας πραγματοποίησε το πρόγραμμα Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, με στόχο την ενίσχυση των συνεργασιών του με ευρωπαϊκούς φορείς.

Η επίσκεψη περιλάμβανε συμμετοχή στο συνέδριο του Διεθνούς Κέντρου Εκπαίδευσης για το Άουσβιτς και το Ολοκαύτωμα, με τίτλο «Είναι η Μνήμη αρκετή στον 21ο Αιώνα;», που πραγματοποιήθηκε με αφορμή τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση του στρατοπέδου και τα 20 χρόνια λειτουργίας του Κέντρου.

Περισσότεροι από 150 συμμετέχοντες –στελέχη οργανισμών, εκπρόσωποι μουσείων και τόπων μνήμης, ερευνητές και εκπαιδευτικοί– από όλο τον κόσμο συναντήθηκαν για να εξετάσουν τον ρόλο της ιστορικής μνήμης στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον. Στο συνέδριο συμμετείχε, εκπροσωπώντας το πρόγραμμα, την πλατφόρμα mnemonikon.gr και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, ο Νίκος Κοσμίδης, Υποψήφιος Διδάκτορας του Τμήματος.

Στο συνέδριο συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, το Μουσείο της Τρεμπλίνκα, το Μνημείο του Ράβενσμπρυκ, το Μουσείο του Νταχάου, το Yad Vashem (Ιερουσαλήμ), το Μουσείο του Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών, το Μουσείο Camp des Milles (Γαλλία), και το Εθνικό Μουσείο Ιστορίας της Ουκρανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το συνέδριο ανέδειξε ζητήματα όπως οι πολιτικές χρήσεις της ιστορίας, ο κίνδυνος απονεύρωσης της μνήμης, οι σύγχρονες έρευνες για το Ολοκαύτωμα, καθώς και η πρόκληση αποδοχής πολλαπλών, βιωματικά φορτισμένων αφηγήσεων στους τόπους μαρτυρίου. Οι εμπειρίες πολέμου στα Βαλκάνια, η γενοκτονία στη Ρουάντα και η αποαποικιοποίηση στη Σρι Λάνκα αποτέλεσαν επίσης αναφορές που εμπλούτισαν τη συζήτηση.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον ρόλο της εκπαίδευσης ως πεδίου κριτικού αναστοχασμού και στα ηθικά όρια της μνήμης και των πολιτικών της. Ο κρίσιμος διάλογος επεκτάθηκε στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι μνημονικοί φορείς και οι μνημονικές κοινότητες, με επίκεντρο τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και την επιδεινούμενη ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα.

Συζητήθηκαν επίσης οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι χώροι μνήμης, εν μέσω ανόδου του εθνικισμού και διάδοσης συνωμοσιολογικών ή αναθεωρητικών αφηγήσεων της Ιστορίας σε σχέση με τα εγκλήματα του ναζισμού-φασισμού και την άρνηση του Ολοκαυτώματος, καθώς και τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στη διάδοση ή παραποίηση της ιστορικής αλήθειας.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου, ο κ. Κοσμίδης είχε συνάντηση με τον Δρ. Piotr Cywiński, Διευθυντή του Κρατικού Μουσείου Άουσβιτς-Μπιρκενάου, με τον οποίο συζητήθηκαν δυνατότητες συνεργασίας. Ακολούθησαν επαφές και με εκπροσώπους άλλων φορέων.

Το οδοιπορικό συνεχίστηκε με επίσκεψη στο πρώην στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα, όπου το πρόγραμμα έγινε δεκτό από τον Δρ. Edward Kopówka, Διευθυντή του Μουσείου. Η συνεργασία των δύο πλευρών μετρά ήδη τρία έτη, με σταθμό τη συμμετοχή του Μουσείου στο Περιφερειακό Αφιέρωμα Μνήμης

1943–2023 και την επίσκεψη του Διευθυντή στην Ξάνθη, την Καβάλα, την Κομοτηνή και το Δοξάτο. Για τη συμβολή τους στην ανάδειξη της ιστορίας της Τρεμπλίνκα στο ελληνικό κοινό, το Μουσείο είχε απονείμει στον κ.

Κοσμίδη και στον Δήμαρχο Καβάλας, κ. Θεόδωρο Μουριάδη, το μετάλλιο “Meritorious for the Treblinka Museum”.

Κατά την επίσκεψη, ο Δρ. Kopówka ξενάγησε τον κ. Κοσμίδη στο νέο μουσείο και εκπαιδευτικό κέντρο που κατασκευάζεται στον μαρτυρικό αυτό τόπο, η ιστορία του οποίου αναφέρεται και στην εξόντωση των εβραϊκών κοινοτήτων της βουλγαροκρατούμενης ζώνης της κατεχόμενης Ελλάδας. Επίσης, ο επιστημονικός συνεργάτης του Μουσείου, κ. Paweł Maliszewski, ενημέρωσε για το πρόσφατο ανασκαφικό έργο που για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε στον χώρο και το οποίο ανέδιδε σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια για τη μορφή του στρατοπέδου πριν την καταστροφή του από την ίδια τη ναζιστική διοίκηση.

Πραγματοποιήθηκε, επίσης, σύντομη τελετή στο κεντρικό μνημείο της Τρεμπλίνκα και ξενάγηση στο οικολογικό πρόγραμμα “Korczak Forest”, το οποίο ξεκίνησε το 2020 από το Μουσείο και την Πολωνική Ένωση Janusz Korczak. Το πρόγραμμα τιμά τη μνήμη του γιατρού, παιδαγωγού και συγγραφέα, Janusz Korczak (1878–1942), ο οποίος μαρτύρησε μαζί με τα παιδιά του ορφανοτροφείου του στην Τρεμπλίνκα. Στη μνήμη τους, σχολεία και οργανισμοί φυτεύουν δέντρα με αναμνηστικές πινακίδες και συμμετέχουν σε ετήσιες συμβολικές δράσεις. Ο Διευθυντής ευχήθηκε να προστεθεί σύντομα ένα δέντρο αφιερωμένο από μαθητές της Ελλάδας.

Το οδοιπορικό ολοκληρώθηκε με ερευνητικές επισκέψεις σε πρώην κρατητήρια και χώρους βασανισμού στην Κρακοβία και τη Βαρσοβία, καθώς και με επισκέψεις στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης του Μαϊντάνεκ στο Λούμπλιν και στο πρώην στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας του Πλάζοφ, εμπλουτίζοντας την ιστορική τεκμηρίωση του προγράμματος ενόψει των επόμενων δράσεών του στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, αλλά και σε άλλες περιοχές της χώρας.