Στις 27 Μαΐου 2015 παρακολούθησα μια ενδιαφέρουσα ημερίδα που διοργάνωσε η ομάδα “Βασίλισσα της Θράκης” με θέμα “Συναισθηματική νοημοσύνη, Δεξιότητες Παιδιών και Άθληση”. Στις εισηγήσεις άκουσα μια έννοια την οποία είχα συναντήσει και παλιότερα, αλλά τώρα την πρόσεξα περισσότερο, την έννοια “ενσυναίσθηση”. Και την πρόσεξα, γιατι συνειδητοποίησα ότι είναι πολύ χρήσιμη στις μέρες μας. Παλαιότερα συνάντησα την empathy – ενσυναίσθηση, μελετώντας τα οκτώ είδη της νοημοσύνης σύμφωνα με τον Howard Gardner καθηγητή του Harvard.

Τι είναι ενσυναίσθηση και γιατί τη χρησιμοποιώ στον τίτλο αυτού του κειμένου μου;

Ενσυναίσθηση είναι η συναισθηματική ταύτιση με ένα άλλο άτομο. Η αναγνώριση και η κατανόηση της θέσης, του συναισθήματος, των σκέψεων ή της κατάστασης κάποιου άλλου. Ένα άτομο που χρησιμοποιεί την ενσυναίσθηση μπορεί να αναγνωρίσει, να αντιληφθεί και να αισθανθεί αυτό που αισθάνεται ένα άλλο άτομο. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να βάλει τον εαυτό του στη θέση του άλλου, να κατανοήσει τη συμπεριφορά του και να αναγνωρίσει τα κίνητρά της. Να δει δηλαδή τον κόσμο μέσα από τα μάτια του. Πρόκειται, εν ολίγοις, για ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας.

Η ενσυναίσθηση φέρνει τους ανθρώπους κοντά, τους βοηθά να καταλάβουν ο ένας τον άλλον. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται αμοιβαίος σεβασμός. Όταν κάποιος ακούει με ενσυναίσθηση δεν ακούει απλά το συνομιλητή του. Κάνει κάτι περισσότερο: αντιδρά σε αυτόν με τρόπο με τον οποίο αναπτύσσει αμοιβαία κατανόηση και εμπιστοσύνη. Μπορεί έτσι να αντιληφθεί και να ερμηνεύσει το μήνυμα του συνομιλητή του, δίνοντας συνάμα την πιο κατάλληλη απάντηση. Η απάντηση αυτή μπορεί να αποτελέσει βασικό στοιχείο της επικοινωνίας.

Ο Σπύρος Μανουσέλης σε άρθρο του 2011 γράφει : “ Σε μια εποχή κοινωνικής βαρβαρότητας όπως η σημερινή, όπου ο τυφλός οικονομικός ανταγωνισμός συνοδεύεται από τον ακραίο και ανερυθρίαστο εγωτισμό, ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός ατόμων οδηγείται σε μια ναρκισσιστική ή, ακριβέστερα, αυτιστική κωφότητα απέναντι στον πόνο και τα δεινά των συνανθρώπων μας (...) Αντίθετα, σε συνθήκες βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης μόνο ενισχύοντας την αλτρουιστική ενσυναίσθηση ίσως καταφέρουμε να διασφαλίσουμε το μέλλον μας ως κοινωνικών πλασμάτων'”.

Η ενσυναίσθηση έχει δύο διακριτά μέρη: την γνωστική ενσυναίσθηση (cognitive empathy) και την συναισθηματική ενσυναίσθηση (affective empathy). Γνωστική ενσυναίσθηση είναι η ικανότητα να φανταστούμε τα συναισθήματα του άλλου, «να μπούμε στη θέση του». Συναισθηματική ενσυναίσθηση είναι να ανταποκριθούμε με συναισθηματικά πρόσφορο τρόπο σε αυτό που ο άλλος νιώθει ή σκέφτεται.

Η συναισθηματική διάσταση της ενσυναίσθησης είναι σημαντικά διαταραγμένη στις ψυχοπαθητικές διαταραχές της προσωπικότητας. Ο ψυχοπαθής δολοφόνος ξέρει ότι προκαλεί πόνο αλλά δεν τον νοιάζει. Μολονότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την ικανότητα για ενσυναίσθηση, βλέπουμε λοιπόν πως αρκετές φορές η ιδιότητα αυτή είτε λείπει παντελώς είτε είναι περιορισμένη. Οι επιδράσεις που έχει αναγνωριστεί ότι επηρεάζουν την ενσυναίσθηση είναι όλοι εκείνοι οι κοινωνικοί, οικογενειακοί και βιολογικοί παράγοντες που προσδιορίζουν τη στάση μας απέναντί στη ζωή και τους ανθρώπους γύρω μας.

Συγκεκριμένα στη διαμόρφωση της ενσυναίσθησης παίζουν ρόλο: 1. Ανατροφή, 2. Βιώματα πρώτης παιδικής ηλικίας, 3. Ιδεολογία 4. Βιολογικοί παράγοντες, 5. Περιστάσεις
Κάποιες πλευρές : η κατάλληλη συναισθηματική απόκριση διδάσκεται κοινωνικά από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, γνωρίζουμε ότι τα παιδιά που έχουν γνωρίσει συναισθηματική αποστέρηση ή κακοποίηση είναι πιθανότερο να μην μπορούν να συναισθανθούν. Επίσης η ιδεολογία μας προσδιορίζει ποιον θα νιώσουμε «εξίσου άνθρωπο» με εμάς ή «δικό μας άνθρωπο», ώστε να μπορέσουμε να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση προς αυτόν. Τέλος, σε δεδομένες στιγμές, οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να «κλείσουμε» προσωρινά την ενσυναίσθησή μας. Οι παραπάνω παράμετροι αλληλοδιαπλέκονται και δίνουν ένα φάσμα από το μηδέν ως το μέγιστο. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μια μέση τιμή ενσυναίσθησης, που μειώνεται σταθερά όταν πηγαίνουμε προς τα άκρα του φάσματος.

Ο τίτλος του άρθρου μου τούτου είναι“ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ, ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ”.

Στο εσωτερικό της χώρας η ενσυναίσθηση πάει με την αλληλεγγύη, νομίζω ότι αυτό φάνηκε από όσα προηγήθηκαν. Στο εξωτερικό η ενσυναίσθηση πάει με την εμπιστοσύνη. Οι ξένοι στις διαπραγματεύσεις των τελευταίων ημερών μιλούν για έλλειψη εμπιστοσύνης και την εξαργυρώνουν με οικονομικά μέτρα και χρηματικά ποσά. Πιστεύουν ότι με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλιστούν, αν μας έχουν τα “δύο πόδια σε ένα παπούτσι”. Στην πραγματικότητα τους λείπει η ενσυναίσθηση – πώς να μας καταλάβουν, αν δεν μπουν στη θέση μας – αφού δεν μπορούν να δουν τα δικά μας πράγματα με τα δικά μας μάτια. Βλέπουν σε μας τη δική τους ιστορία, τη δική τους αντίληψη για τα πράγματα. Ακούνε “αριστερή κυβέρνηση” και έχουν στο μυαλό τους τη μεταπολεμική ιστορία της κεντρικής, ανατολικής Ευρώπης.

Λυπάμαι πολύ, παρά πολύ όταν στο εσωτερικό της χώρας η αλληλεγγύη δεν πάει με την ενσυναίσθηση, θλίβομαι επίσης αν στο εξωτερικό η εμπιστοσύνη δεν πάει με την ενσυναίσθηση. Ούτε λύπηση δε θέλουμε, ούτε αδικία. Θέλουμε να μας δούνε όπως είμαστε – όχι με τα δικά τους μάτια. Αλλιώς η Ευρώπη θα είναι αόμματη, αλλήθωρη ή δεν ξέρω τι άλλο.

Ο πολιτικός και ηθικός αμοραλισμός στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη είναι καταδίκη του ανθρώπου, καταδίκη σε μεσαίωνα διαρκείας.

Ξάνθη, Ιούλιος 2015