Θυμάμαι, με λύπη είναι η αλήθεια, τη φράση των δασκάλων μου στο σχολείο, δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που όταν καθόριζαν την ύλη της ιστορίας για τις τελικές εξετάσεις, αφαιρούσαν τα κεφάλαια πολιτισμού, λέγοντας “αυτά δεν είναι ιστορία” ή “αυτά δεν είναι σημαντικά”.

  Αργότερα, ως ομιλητής είχα βάλει τίτλο “Αγώνες της Θράκης για ελευθερία” και μερικοί, μετά την ομιλία, μου παραπονέθηκαν γιατί είπα πολλά για τη λογοτεχνία, λόγια και λαϊκή, και τον πολιτισμό γενικά της Θράκης – ακολουθώντας ό,τι είχαν μάθει στο σχολείο – άλλο ιστορία και άλλο πολιτισμός.

  Μπορεί αυτές οι απόψεις να μην έχουν ξεριζωθεί, παρόλο που η νεότερη αντίληψη για την ιστορία δεν περιορίζεται μόνο σε πολέμους και σε αρχηγούς, αλλά και σε άλλες πλευρές της ανθρώπινης πορείας, παρουσίας και ζωής.

  Θα ήθελα να πω κάποια πράγματα, για να απαντήσω στο ερώτημα αν ο πολιτισμός ανήκει στην ιστορία. Θα ξεκινήσω τη σκέψη μου από την έννοια της δομής, για να φωτίσουμε καλύτερα την απορία μας.

   Δομή ονομάζεται στην ιστορία το σύνολο των στοιχείων μιας ιστορικής πραγματικότητας στις αμοιβαίες επιδράσεις και εξαρτήσεις τους. Όπως γίνεται αντιληπτό οι δομές είναι σταθερές και εξελίσσονται σχεδόν ανεπαίσθητα. Στην ιστορική κοινωνία η δομή περιέχει τρία στοιχεία:

οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό. Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι το κοινωνικό αρθρώνεται πάνω στο οικονομικό και το πολιτιστικό πάνω στο κοινωνικό στοιχείο.

   Στη συνέχεια θα προσεγγίσουμε το ίδιο ερώτημα από την πλευρά των παραγόντων. Οι παράγοντες θεωρούνται σημαντικά στοιχεία δομής και στην ιστορία και στη διεπιστημονική προσέγγιση από τις επιστήμες του ανθρώπου.

 Πρώτα πρώτα, ο γεωγραφικός παράγοντας, που αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον και στις αλληλεπιδράσεις του με τον άνθρωπο.

 Κατόπιν, ο οικονομικός παράγοντας, που ο άνθρωπος μετατρέπει τη φύση με την εργασία του σε αγαθά για τις ανάγκες του. Ρόλο παίζει η τεχνική, στην παραγωγικότητα. Γι' αυτό η τεχνική, ο άνθρωπος και η φύση συνθέτουν τις παραγωγικές δυνάμεις.

 Τρίτος είναι ο κοινωνικός παράγοντας. Ο άνθρωπος μέσα στην κοινωνία ασκεί κάποιες λειτουργίες. Εξειδικεύεται και διαφοροποιείται, ώστε από ένα στάδιο αυτάρκειας σχετικής φτάσαμε σε εξάρτηση. Ανάλογα με τον πλούτο, την κοινωνική θέση και τη δύναμη ή έλεγχο που μπορεί να ασκεί, ο κάθε άνθρωπος εντάσσεται σε ομάδες, στρώματα και τάξεις. Στην κορυφή βρίσκεται η κυρίαρχη τάξη, που θέλει τη διατήρηση των σχέσεων με τις άλλες τάξεις, ενώ η τάξη που μειονεκτεί αγωνίζεται να ανατρέψει την κυρίαρχη τάξη από τη θέση της. Οι κοινωνικοί αγώνες (σε οικονομικό, ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο) άλλοτε ήρεμοι, άλλοτε βίαιοι

(επαναστάσεις) αποτελούν παράγοντα της ιστορικής εξέλιξης.

 Τέλος έχουμε τον πολιτιστικό παράγοντα. “Πολιτισμός”, κατά τον Λισιέν Φεβρ, “είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών που εκφράζουν τη συλλογική ζωή μιας ανθρώπινης ομάδας, το σύνολο των υλικών, πνευματικών, ηθικών, πολιτικών και κοινωνικών πλευρών αυτής της ζωής”.

  Η κοινωνία είναι μια τετραόροφη οικοδομή (γεωγραφικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό επίπεδο). Κάθε όροφος επικοινωνεί και επηρεάζει τους άλλους. Η ιστορία περιγράφει ολόκληρη την οικοδομή – αλλιώς είναι ελλιπής και μονόπλευρη.

  Αυτά έχω να καταθέσω στην αρχική απορία – πολύ γενικά.

  Και βέβαια ο πολιτισμός, και βεβαιότατα η λογοτεχνία, ανήκει στην ιστορία – την καθορίζει και καθορίζεται από αυτήν.

                         Ξάνθη, 23 Σεπτεμβρίου 2015